Miód odznacza się szczególnymi prozdrowotnymi właściwościami dzięki bioaktywnym substancjom. Największy udział w żywieniu człowieka przypisuje się jego bakteriobójczym i przeciwutleniającym właściwościom.
Właściwości antybiotyczne
Miód zawdzięcza swoje właściwości dzięki, obecności właściwym czynnikom fizykochemicznym oraz substancjom bioaktywnym zawartym w swoim składzie. Wśród grup związków cechujących się szczególnymi antybakteryjnymi właściwościami zalicza się lizozym, który jest białkiem wprowadzanym przez pszczoły do miodu. Najdokładniej zostały poznane właściwości antybakteryjne spowodowane występowaniem w miodzie ditlenku wodoru (H2O2), w wyniku przeciwstawnego działania enzymów – oksydazy glukozowej i katalazy.
Enzymy to substancje białkowe obecne w miodach, pochodzą głównie z gruczołów pszczół, a w mniejszym stopniu z pyłku kwiatowego oraz ze spadzi.
Oksydaza glukozowa jest enzymem, który ma duże znaczenie dla składu chemicznego miodu. Przyspiesza ona utlenianie glukozy w miodzie do glukonolaktonu, który łącząc się z wodą daje kwas glukonowy i ditlenek wodoru. Ten drugi produkt, choć nazwa brzmi dość obco, to po prostu woda utleniona, która ma silne właściwości bakteriobójcze i antyseptyczne.
Reakcja rozkładu glukonolaktonu w naturalnym miodzie przebiega dość wolno, aby ten proces przyspieszyć, należy rozpuścić miód w wodzie. Wtedy aktywność bakteryjna takiego miodu będzie kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt razy wyższa niż w przypadku miodu nierozcieńczonego.
Miód wykazuje dużą skuteczność w uniemożliwianiu rozwoju bakterii chorobotwórczych.
Właściwości antybiotyczne miodu sprawiają, że coraz częściej ludzie sięgają po ten naturalny produkt leczniczy. Szczególną aktywność bakteriobójczą wśród polskich miodów odmianowych wykazują miody gryczane, lipowe, a także spadziowe. Niższą aktywnością cechują się miodu akacjowe i rzepakowe.
Najwyższą aktywność inhibinową w polskich miodach odmianowych wykazują miody ze spadzi iglastej oraz nektarowe: gryczany i lipowy. Natomiast niską aktywnością inhibinową wykazują miody akacjowe, rzepakowe, wrzosowe.
Lizozym należy do enzymów ograniczających rozwój drobnoustrojów w miodach.
Lizozym jest odporny na ogrzewanie oraz niskie pH, natomiast wrażliwy na światło. Lizozym doprowadza do rozkładu ścian komórkowych głównie bakterii Gram-dodatnich.
Lizozym dostaje się do miodu z organizmu pszczół, gdzie wytwarzany jest przez ich gruczoły ślinowe. Jego poziom nie zależy od pochodzenia botanicznego ani od okresu przechowywania miodu, ale od tempa produkcji miodu. W przypadku obfitego wydzielania nektaru przez rośliny, pszczoły nie nadążają z produkcją enzymu, przez co nie jest on dodawany do miodu. Świadczy to o konieczności systematycznego zbioru nektaru przez pszczoły, ponieważ podnosi to poziom lizozymu w miodzie, zwiększając jego właściwości antybiotyczne.
Katalaza, będąc enzymem pochodzenia roślinnego, występującym najczęściej w pyłku kwiatowym, również przenoszonym przez pszczoły w przeciwieństwie do oksydazy glukozowej przyczynia się do rozkładu nadtlenku wodoru wpływając na obniżenie właściwości bakteriobójczych miodu.
- Właściwości fizyczne również maja wpływ na właściwości antybiotyczne miodu.
- Czynnikiem, który wpływa na tę właściwość jest m.in. wysokie ciśnienie osmotyczne wywołane dużym stężeniem cukrów w miodzie.
- Swoją bakteriobójczą właściwość zawdzięcza także niskiemu pH w granicach pH=4.
- Niska kwasowość miodu spowodowana jest m.in. występowaniem dużej zawartości kwasów organicznych.
- Najaktywniejszą odmianą miodu o właściwościach antybiotycznych jest Nowozelandzki miód Manuka. Pochodzi on z nektaru drzewa herbacianego z gatunku Leptospermum spp. Stwierdzono, że nawet jego 5% roztwór potrafi całkowicie zniszczyć drobnoustroje.
- Miód Manuka swoją aktywność zawdzięcza m.in. wysokiej zawartości methyloglyoxalu wynoszącą nawet do 1000 mg/kg, natomiast wartość około 400 mg/kg przyczynia się do wyginięcia szkodliwych bakterii.
Właściwości antyoksydacyjne
Związki o charakterze przeciwutleniającym mają stanowić układ ochronny ustroju człowieka. Występujące w miodzie związki fenolowe są grupą związków będących pochodnymi węglowodorów aromatycznych. Mogą występować w postaci kwasów fenolowych lub także jako związki flawonoidowe, które przedostają się do miodu wraz z pyłkiem kwiatowym.
- Fenolokwasy zawarte w miodzie wykazują zróżnicowaną aktywność biologiczną w organizmie ludzkim. Między innymi przyczyniają się do zmiatania wolnych rodników, chelatowania jonów metali, zmiany aktywności enzymów i dostępności białka.
- Natomiast zawarte w miodach flawonoidy dzięki korzystnemu mechanizmowi biologicznemu, silnie wpływają na cenne właściwości miodu. Mając działanie przeciwutleniające mają zdolność hamowania enzymów jak np. lipooksygennaz, mieloperoksydaz. Doprowadzając w ten sposób do zmniejszenia tworzenia się wolnych rodników.
- Dzięki zawartości flawonoidów miód hamuje procesy miażdżycowe hamując aktywność płytek krwi, dlatego też zalecany jest do konsumpcji. Bezpieczeństwo spożywania flawonoidów a tym samym miodów nie wywołuje niepożądanych objawów ze strony układu pokarmowego. Naturalne pochodzenie tych związków w miodzie przyczynia się do wykorzystywania w medycynie niekonwencjonalnej.
- Spożywane w miodzie flawonoidy wpływają m.in. na hamowanie powstawania reaktywnych form tlenu, redukowanie jonów metali przejściowych, wychwytywanie amino rodnika ponadtlenkowego, rodników nadtlenowych oraz przerywają reakcje wolnorodnikowe zabezpieczając przed peroksydacją lipidów.
Bibliografia:
1. Ellnain – Wojtaszek M., Produkty pszczele – cenne leki medycyny. Wydawnictwo: Sądecki Bartnik. 1998.
2. Habryka C. Jakość handlowa miodu. W: Szymański E.M. (red.). Współczesne uwarunkowania działalności gospodarstw pasiecznych. Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy w Zgorzelcu, Zgorzelec 2014b, 111-124.
3. Hołderna-Kędzia E., Kędzia B. Badania nad przeciwutleniającymi właściwościami miodu pszczelego. Acta Agrobotanica 2006, 1, 59, 265-269.
4. Juszczak L., Gałkowska D., Ostrowska M., Socha R. Antioxidant activity of honey supplemented with bee products. Natural Product Research 2015, 30, 12, 1436–1439.
5. Stary M., Kowalski S. Miód – jego właściwości żywieniowe i zdrowotne. Zdrowy Styl Życia 2010, 1, 14-18.
6. Wojtyczka R. D., Kubina R., Kabała – Dzik A., Bułdak R.J. Antibacterial activity of ethanol extract of propolis. Annales Academiae Medicae Silesiensis. 2012, 66, 2, 39–48.
