Coraz więcej par starających się o dziecko zmaga się z problemem obniżonej płodności lub niepłodności. Może to dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Choć przyczyny bywają różne, to jednak warto wiedzieć, że w zapobieganiu i leczeniu niepłodności istotną rolę odgrywa m.in. odpowiednio skomponowana dieta. Sprawdź, co powinno się w niej znaleźć, a co jest w niej niepożądane.
Eksperci szacują, że problem niepłodności dotyczy obecnie około 10-16 proc. osób w wieku rozrodczym. W Polsce boryka się z nim około miliona par! Na szczęście niepłodność jest stanem odwracalnym (w przeciwieństwie do bezpłodności) – dzięki odpowiedniemu postępowaniu terapeutycznemu często udaje się ją pokonać.
Niepłodność oznacza niemożność uzyskania ciąży w ciągu 12 miesięcy — pomimo regularnego współżycia seksualnego bez zabezpieczenia.
Choć diagnostyka i leczenie zaburzeń płodności stanowią bardzo złożony problem, to jednak warto wiedzieć, że istnieją pewne uniwersalne zalecenia profilaktyczne i terapeutyczne. Osoby zagrożone albo dotknięte tym problemem powinny jak najszybciej wdrożyć je, aby spróbować mu zapobiec lub też zdusić go w zarodku.
„Diagnostyka i leczenie niepłodności wymagają holistycznego podejścia do problemu. Ze względu na stres, jaki dotyka niepłodną parę w okresie oczekiwania na dziecko, należy rozważyć konsultację psychologiczną. Istotne jest również zalecenie zdrowego trybu życia obojgu partnerom, a w szczególności wyeliminowanie szkodliwych czynników (tj. niewłaściwej diety, używek, tytoniu i nadmiaru alkoholu)” – czytamy w rekomendacjach dotyczących diagnostyki i leczenia niepłodności opracowanych przez polskie gremia eksperckie z dziedziny zdrowia prokreacyjnego (PTMRiE/PTGiP).
Dlaczego dieta i styl życia mają istotne znaczenie w profilaktyce i leczeniu zaburzeń płodności?
„Coraz więcej jest dowodów na to, że sposób żywienia może mieć istotny wpływ na płodność, zarówno u mężczyzn jak i kobiet. Niepłodności spowodowanej zaburzeniami owulacji może w znacznej mierze zapobiec utrzymanie prawidłowej masy ciała. Niedowaga, a w jeszcze większym stopniu nadwaga i otyłość, wiąże się z nasilonym ryzykiem niepłodności” – czytamy w specjalistycznym opracowaniu dotyczącym związków między dietą a płodnością, opublikowanym w czasopiśmie naukowym „Medycyna Wieku Rozwojowego”.
„Złożone przyczyny niepłodności, jak i ich udowodniony związek z dietą oraz stylem życia cywilizacji zachodniej skłaniają do wielodyscyplinarnego postępowania terapeutycznego, w tym interwencji dietetycznej. Biorąc pod uwagę skalę problemu, zmiana stylu życia i diety może mieć decydujące znaczenie dla sukcesu prokreacyjnego wielu par” – zaznaczają eksperci, m.in. z Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego (CMKP) w Warszawie, w opracowaniu na temat potencjalnej roli postępowania dietetycznego w przeciwdziałaniu niepłodności.
Owoce jagodowe cennym składnikiem diety płodności
Specjaliści wyjaśniają np., że częstą przyczyną kobiecej niepłodności są zaburzenia owulacji, które z kolei mogą być „efektem ubocznym” tzw. insulinooporności (oporności na insulinę – czyli zaburzenia metabolicznego, które polega na zmniejszeniu wrażliwości tkanek organizmu na insulinę). Tymczasem, jak wiadomo, insulinooporność bardzo często rozwija się u osób z nadmierną masą ciała. To właśnie dlatego w ich przypadku zmiana sposobu żywienia i zrzucenie nadmiarowych kilogramów mogą pomóc w rozwiązaniu problemu niepłodności.
„Opracowano model żywienia wspierający leczenie niepłodności owulacyjnej znany jako „dieta płodności” („fertility diet”), charakteryzujący się: wysokim spożyciem warzyw i owoców, umiarkowanym spożyciem węglowodanów, zamianą zwierzęcych źródeł białka na roślinne, niskim spożyciem kwasów tłuszczowych nasyconych i o konfiguracji trans, lecz wysokim spożyciem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, niskim spożyciem odtłuszczonego nabiału oraz wysokim spożyciem pełnotłustych produktów mlecznych, niskim spożyciem napojów zawierających kofeinę i alkohol, a także stosowaniem suplementów wielowitaminowych oraz żelaza niehemowego” – czytamy we wspomnianym wcześniej opracowaniu specjalistów z CMKP.
Wyjaśnijmy od razu, że wspomniane izomery trans, których należy unikać, obecne są przede wszystkim w przemysłowo produkowanych ciastach i słodyczach, chipsach, żywności typu fast-food, zupach w proszku i twardych margarynach, a także w produktach smażonych na głębokim tłuszczu. Jeśli zaś chodzi o suplementy, to eksperci nie zalecają ich przyjmowania na własną rękę – lecz zawsze w porozumieniu z lekarzem lub dietetykiem klinicznym. Zarówno bowiem niedobór, jak i nadmiar konkretnych składników odżywczych może być niekorzystny dla zdrowia, np. nadmiar żelaza może nasilać insulinooporność. W kontekście żelaza warto wspomnieć, że zgodnie z aktualnymi rekomendacjami PTGiP zaleca się stosowanie jego suplementacji tylko w przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Z kolei jeśli chodzi o męską niepłodność, to np. eksperci oceniają, że spora część jej przypadków może być spowodowana uszkodzeniem plemników w wyniku działania stresu oksydacyjnego (czyli zaburzenia równowagi pomiędzy czynnikami utleniającymi – tzw. oksydantami /wolnymi rodnikami a czynnikami redukującymi – tzw. antyoksydantami /przeciwutleniaczami w organizmie, a także i nasieniu, na korzyść tych pierwszych).
Poprawa sposobu żywienia
„Znaczący wpływ na jakość nasienia ma stres oksydacyjny. Z tego powodu szczególny nacisk należy położyć na spożycie naturalnych antyoksydantów i nienasyconych kwasów tłuszczowych omega, kontrolę masy ciała i bilans energetyczny, a także styl życia, w tym: aktywność fizyczną, palenie tytoniu, spożycie alkoholu i innych używek oraz ewentualną suplementację składników odżywczych wykazujących działanie antyoksydacyjne” – podpowiadają eksperci CMKP, jednocześnie precyzując, że w walce ze stresem oksydacyjnym bardzo duże znaczenie, poza unikaniem wspomnianych wyżej używek, ma również zwiększenie konsumpcji warzyw i owoców, które stanowią bogate, naturalne źródło różnych antyoksydantów (np. beta-karotenu, polifenoli i witaminy C).
Zresztą, według zgodnej oceny ekspertów, dieta bogata w naturalne antyoksydanty korzystnie wpływa również na zdrowie prokreacyjne kobiet.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę m.in. na owoce jagodowe, które wielu dietetyków i lekarzy – ze względu na wyjątkowo wysoką zawartość substancji o działaniu antyoksydacyjnym, ale także i przeciwcukrzycowym – zalicza do kategorii tzw. superżywności (superfood). Eksperci podkreślają, że owoce jagodowe są bogatym źródłem m.in. różnego rodzaju prozdrowotnych związków polifenolowych (np. antocyjanów), ale także wielu witamin, mikroelementów oraz błonnika.
– Istnieją mocne dowody na to, że jedzenie owoców jagodowych wpływa korzystnie m.in. na jakość męskiego nasienia. Dzięki temu mniej jest w nim plemników uszkodzonych, są też one generalnie bardziej ruchliwe. Dlatego zalecane są dla mężczyzn zmagających się z niepłodnością. Przyczyną kiepskiej jakości nasienia jest m.in. stres oksydacyjny, wywołany przegrzaniem, przepracowaniem, złą dietą i używkami. Tymczasem liczne bioaktywne składniki owoców jagodowych skutecznie redukują stres oksydacyjny – mówi prof. n. farm. Iwona Wawer, wieloletni pracownik Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, a obecnie kierownik Zakładu Zielarstwa w Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie.
Jakie gatunki zaliczamy do owoców jagodowych?
Wbrew pozorom jest to niezwykle urozmaicona grupa owoców, do której należą m.in.: borówki, jagody kamczackie, maliny, porzeczki czarne i czerwone, jeżyny, aronia, agrest, truskawki oraz minikiwi.
Na tym jednak wcale nie koniec zalet owoców jagodowych w kontekście zdrowia prokreacyjnego. Istnieją też dowody naukowe wskazujące na to, że regularna konsumpcja owoców jagodowych lub ich przetworów może zmniejszać ryzyko patologii ciąży – specjaliści przyznają jednak, że w tej kwestii potrzebne są dalsze, bardziej pogłębione badania.
– Dowody naukowe potwierdzają, że spożywanie owoców jagodowych (np. w formie soku z aronii) jest szczególnie wskazane w ciążach zagrożonych, gdyż zwiększa to szanse na donoszenie ciąży i urodzenie zdrowych dzieci. Pomaga też zapobiegać tzw. cukrzycy ciążowej – zaznacza prof. Iwona Wawer.
„Jagody, maliny, jeżyny uszczelniają naczynia krwionośne, zwalczają szkodliwe wolne rodniki i stany zapalne, mogą obniżać ryzyko poronienia, chronią wrażliwe komórki, jakimi są plemniki i poprawiają proces spermatogenezy” – wskazuje Sylwia Leszczyńska, dietetyk kliniczny i psychodietetyk, w swojej książce pt. „Dieta dla płodności”.
Specjalistka przekonuje, że tzw. superfoods powinny być nieodłączną częścią diety propłodnościowej każdej pary starającej się o dziecko.
„Należy dobrze odżywić organizm, aby wspomóc produkcję nasienia, poprawić jakość komórek jajowych i pomóc zachować równowagę hormonalną” – tłumaczy Sylwia Leszczyńska, podpowiadając jednocześnie, aby do diety „propłodnościowej” włączyć (poza owocami jagodowymi) także m.in.: orzechy i nasiona, tłuste ryby morskie, kakao, imbir, jarmuż, brokuły, grykę oraz soczewicę.
Choć badania naukowe potwierdzające korzystny wpływ konkretnych produktów na płodność i ciążę czasami dostarczają niewystarczających lub sprzecznych dowodów (co wymaga przeprowadzenia kolejnych, jeszcze bardziej szczegółowych analiz), to jednak medycy zgodnie oceniają, że stosowanie się do podstawowych zasad zdrowego żywienia także w tej kwestii naprawdę się opłaca. Zresztą nie brakuje też dowodów naukowych na to, że niezdrowe jedzenie niekorzystnie wpływa na płodność i ciążę.
Przykłady?
„Niskie spożycie owoców i duża konsumpcja żywności typu fast food w okresie przedkoncepcyjnym wiążą się z dłuższym okresem oczekiwania na ciążę (time to pregnancy – TTP)” – to wniosek z badania SCOPE, którego wyniki zostały opublikowane w fachowym czasopiśmie „Human Reproduction”.
Talerz płodności: dla niego i dla niej
Jakie jeszcze konkretne składniki odżywcze wymieniają eksperci w kontekście zdrowia prokreacyjnego?
W niedawnej publikacji Uniwersytetu Harvarda na ten temat eksperci potwierdzili np., że kobiety starające się zajść w ciążę w sposób naturalny muszą szczególnie zadbać o obecność w swojej diecie takich składników jak: kwas foliowy, witamina B12 i kwasy tłuszczowe omega-3. Jednocześnie zwrócili oni uwagę na fakt, że zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn, pozytywny wpływ na płodność ma całościowy, dobrze zbilansowany sposób żywienia, np. tzw. dieta śródziemnomorska.
Zatem nie należy nadmiernie skupiać się w żywieniu na jakichś konkretnych, wybranych składnikach, lecz raczej na tym, aby dieta była kompleksowa i zapewniała organizmowi wszystkie niezbędne składniki w odpowiednich proporcjach.
Dlatego w trosce o prawidłowe żywienie w okresie przedkoncepcyjnym oraz w ciąży najlepiej skorzystać z fachowej pomocy – lekarza lub/i doświadczonego dietetyka klinicznego – w celu ułożenia optymalnej, spersonalizowanej i zbilansowanej diety, dopasowanej do potrzeb danej osoby.
Co, jeśli dieta nie wystarczy…
Na koniec należy zaznaczyć, że choć odpowiednia dieta jest nieodzownym elementem profilaktyki oraz terapii zaburzeń płodności, a także czynnikiem ochronnym zmniejszającym ryzyko wystąpienia patologii ciąży, to jednak nie można wspomnianego wpływu diety nazbyt przeceniać ani absolutyzować. Płodność i przebieg ciąży w rzeczywistości zależą bowiem od bardzo wielu różnych czynników, zarówno tych na które mamy wpływ, jak i od nas w różnym stopniu niezależnych.
Dlatego w celu skutecznego przeciwdziałania wspomnianym trudnościom często konieczne okazuje się (poza samym tylko wprowadzeniem prozdrowotnych zmian w stylu życia i diecie) także zastosowanie różnych procedur medycznych (w tym m.in. zaawansowanej diagnostyki oraz leczenia farmakologicznego czy operacyjnego). Kobiety mające trudności z zajściem w ciążę powinny więc skorzystać z fachowej pomocy pod wodzą ginekologa, a panowie w przypadku zaburzeń płodności powinni się udać po pomoc i radę do androloga.
Autor: Wiktor Szczepaniak, zdrowie.pap.pl
Materiał przygotowany we współpracy z Krajowym Związkiem Grup Producentów Owoców i Warzyw.
Źródła:
„Sposób żywienia a płodność”, fachowy artykuł opublikowany w czasopiśmie „Medycyna Wieku Rozwojowego”.
„Możliwość postępowania dietetycznego w niepłodności”, analiza opublikowana w „Kwartalniku Naukowym Fides et Ratio ”.
„Diagnostyka i leczenie niepłodności” — rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP).
Oxford University Press: „Pre-pregnancy fast food and fruit intake is associated with time to pregnancy”.
Harvard Medical School: „Fertility and diet: Is there a connection?”.
Książka pt. „Dieta dla płodności” (wyd. Zwierciadło).
Problemy Nauk Biologicznych (KOSMOS): „Wpływ sposobu żywienia na płodność kobiet i mężczyzn”.
Książka pt. „Ograniczona płodność męska – fizjologia, zagrożenia, leczenie niepłodności” (wyd. Medyk).
Książka pt. „Żywienie kobiet w ciąży” – z serii „Biblioteka ginekologa praktyka” (wyd. ViaMedica).
