Zespół niespokojnych nóg (RLS, restless legs syndrome) jest najbardziej popularnym schorzeniem ruchowym. Dotyka nawet 8% populacji, utrudniając codzienne funkcjonowanie i zaburzając nocny wypoczynek.
Dokładana etiologia występowania zespołu niespokojnych nóg nie jest znana. Do tej pory ustalono, że w 50% przypadków ta niedogodność ruchowa jest uwarunkowana genetycznie. Jej przyczyną może być niedobór żelaza lub przyjmowanie niektórych leków. Jak skutecznie walczyć z zespołem niespokojnych nóg?
Objawy zespołu niespokojnych nóg
Zespół niespokojnych nóg nazywany jest także zespołem Wittmaacka-Ekboma. RLS jest zbiorem objawów neurologicznych mających charakter parestezji (niewłaściwego odbierania bodźców).
Kiedy pacjent cierpi na zespół niespokojnych nóg odczuwa mrowienie, pieczenie i drętwienie nóg (kończyn dolnych). Zazwyczaj obejmuje ono obie kończyny, pojawia się w spoczynku i wymusza poruszanie nogami.
Pacjenci doświadczający zespołu niespokojnych nóg odczuwają ich objawy podczas takich czynności jak wieczorny odpoczynek czy jazda samochodem. RLS szybko ustępuje pod wpływem ruchu. Powoduje to, że chory zaczyna cierpieć na bezsenność, podczas której jest skazany na przymus poruszania nogami. Ponieważ nocny odpoczynek zostaje zaburzony, osoba cierpiąca na zespół niespokojnych nóg jest mniej wydajna w ciągu dnia.
Zespół niespokojnych nóg, czyli schorzenie znane od lat
Myli się ten, kto uważa, że zespół niespokojnych nóg (RLS) jest schorzeniem nowym. Pierwszy opis jego objawów pochodzi z XVII wieku. Stworzył go angielski lekarz i anatom Thomas Willis.
Dwa stulecia później RLS sklasyfikowano jako objaw o charakterze neurastenicznym i histerycznym.
W latach 20. XX wieku Oppenheim zaliczył zespół niespokojnych nóg do schorzeń neurologicznych. Pełnej nazwy zaczęto jednak używać dopiero w 1945 roku. Po raz pierwszy zrobił to szwedzki neurolog Karl A. Ekbom, który powiązał RLS z niedoborami żelaza.
Jak zdiagnozować zespół niespokojnych nóg?
Diagnostyka zespołu niespokojnych nóg jest bardzo trudna, ponieważ schorzenie jest rzadko rozpoznawane (zwłaszcza przez lekarzy rodzinnych). Badanie przeprowadzone w Wielkiej Brytanii pokazało, że w okresie 5 lat RLS wykryto tylko u 0,25% pacjentów, którzy zgłosili się do lekarza pierwszego kontaktu.
Kryteria rozpoznawania zespołu niespokojnych nóg w 2003 roku opracowali eksperci skupieni przy amerykańskim Narodowym Instytucie Zdrowia. Brali oni pod uwagę kryteria opracowane w 1995 roku przez Międzynarodową Grupę do Badań nad Zespołem Niespokojnych Nóg.
Pierwszym kryterium jest potrzeba ruchu, drugim – występowianie objawu w spoczynku, trzecim – ustępowanie zespołu niespokojnych nóg podczas ruchu, czwartym – występowanie schorzenia w godzinach wieczornych.
Co ciekawe, nie istnieje żaden diagnostyczny test pozwalający rozpoznać RLS. Stosuje się jednak badania dodatkowe, które mają wykluczyć inne przyczyny występowania zespołu niespokojnych nóg. Jeśli RLS jest skutkiem niedoboru żelaza, pacjentowi przepisuje się preparaty zawierające ten pierwiastek.
Zespół niespokojnych nóg – przyczyny schorzenia
Kiedy zespołowi niespokojnych nóg nie towarzyszą inne schorzenia, mamy do czynienia z pierwotnym lub idiopatycznym RLS. Natomiast kiedy dolegliwość występuje w związku z konkretnymi przyczynami, mówimy o wtórnym zespole niespokojnych nóg.
U 50% badanych, którzy doświadczają RLS, schorzenie ma podłoże genetyczne (potwierdza to dodatni wywiad rodzinny).
Jakie jednak są przyczyny niepokoju w obrębie kończyn dolnych? Jeśli ma on charakter wtórny, może być powiązany z innymi schorzeniami, jak:
- niedobory magnezu i żelaza,
- cukrzyca,
- choroby nerek (niewydolność nerek),
- polineuropatie o różnym podłożu,
- choroby tarczycy,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- choroba Parkinsona (na ten temat więcej przeczytasz tu: https://twojezdrowie24.pl/2021/07/28/choroba-parkinsona-przyczyny-przebieg-objawy-leczenie/),
- przyjmowanie takich leków jak: mirtazapina, mianseryna, fenytoina, cymetydyna i węglan litu,
- nagłe odstawienie leków nasennych i benzodiazepin,
- nadużywanie alkoholu i nikotyny.
Leczenie RLS
Sposób leczenia objawów RLS uzależniony jest od tego, czy mamy do czynienia z postacią idiopatyczną, czy wtórną. Jeśli chodzi o postać wtórną, celem leczenia jest zwalczenie objawów choroby podstawowej. Na przykład niedobory żelaza uzupełnia się suplementacją i odpowiednią dietą. Żelazo należy jednak przyjmować wraz z witaminą C, która poprawia jego wchłanianie.
W przypadku leczenia RLS idiopatycznego stosuje się leki dopaminergiczne (preparaty L-dopy).
W 1982 roku Akpinar po raz pierwszy opisał skuteczność preparatu L-dopy w leczeniu RLS. Od tego czasu leki te stosuje się powszechnie (uchodzą za leki z wyboru). Efekty ich stosowania są szybkie – pojawiają się już po kilku dniach od włączenia. Może jednak pojawić się zjawisko wzmacniania polegające na tym, że pacjent objawy zespołu niespokojnych nóg odczuwa 2 godziny wcześniej niż zazwyczaj. Oprócz L-dopy popularnymi lekami są agoniści receptorów dopaminergicznych. W mniejszym stopniu powodują one zjawisko wzmacniania, ale częściej podczas ich stosowania występuje niedociśnienie i nudności.
Oprócz wymieniony leków stosuje się opiaty, benzodiazepiny, leki przeciwpadaczkowe.
Dolegliwości niespokojnych nóg można łagodzić, stosując środki niefarmakologiczne. Pomaga:
- ograniczenie picia kawy (zwłaszcza w godzinach wieczornych),
- rezygnacja z palenia tytoniu,
- rezygnacja z picia alkoholu,
- aktywność fizyczna,
- wysiłek umysłowy (sprawdzą się wszelkiego rodzaju krzyżówki, szarady, które odwrócą uwagę od schorzenia),
- higiena snu.
Warunkiem skutecznej terapii jest rozpoznanie schorzenia według 4 wymienionych wyżej kryteriów diagnostycznych. Stosując je można uzyskać jasny obraz tego, czy mamy do czynienia z zespołem niespokojnych nóg – zarówno pierwotnym, jak i wtórnym.
Bibliografia:
Fiszer U., Choroby układu pozapiramidowego, W: Szczeklik A. red. Choroby wewnętrzne stan wiedzy na rok 2010, Kraków: Medycyna Praktyczna, 2010,
Siemiński M., Nyka W. M., Nitka-Siemińska A., Zespół Niespokojnych nóg w praktyce ogólnolekarskiej, Forum Medycyny Rodzinnej, 2008, t. 2, nr 2,
Szady J., Sławek J., Zespół niespokojnych nóg – epidemiologia, diagnostyka i terapia, Polski Przegląd Neurologiczny, 2006, t. 2, nr 4.
