Żelazo w organizmie pełni niezwykle ważną rolę. Związki porfirowe, takie jak hemoglobina i mioglobina, zawierają żelazo, ułatwiając przenoszenie tlenu z płuc do tkanek. Żelazo pomaga w prawidłowym działaniu enzymów komórkowych. Jest istotnym składnikiem hemoglobiny! Zawartość żelaza we krwi zależy od różnych czynników, w tym spożycia, wchłaniania z przewodu pokarmowego, utraty przez drogi moczowe i rozrodcze oraz dystrybucji żelaza w organizmie. Niestety, niedobory żelaza to istna zmora człowieka XXI wieku!
Niedobór żelaza i nadmiar żelaza – kiedy warto zrobić badanie?
Typowe powody przeprowadzania testu żelaza obejmują:
- Niedokrwistość występuje, gdy organizmowi brakuje wystarczającej ilości czerwonych krwinek i hemoglobiny, często spowodowanej niedoborem żelaza w diecie. Ważne jest, aby rozróżnić różne przyczyny i rodzaje niedokrwistości. Objawy niedokrwistości obejmują: senność, osłabienie, szybkie bicie serca, łamliwe włosy i paznokcie, żółtaczkę.
- Sugestia nadmiernego odkładania się żelaza w organizmie może wynikać z nadmiernego spożycia produktów krwiopochodnych lub transfuzji. Objawy przeciążenia żelazem objawiają się na różne sposoby, w tym dyskomfort w jamie brzusznej i stawach, zwiększone zmęczenie, a w ciężkich przypadkach uszkodzenie mięśnia sercowego.
- Istnieje możliwość wystąpienia zaburzeń w dystrybucji żelaza w organizmie.
Zazwyczaj podczas badania równowagi żelaza sprawdza się poziom żelaza w surowicy wraz z TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza) i poziom ferrytyny.
Przebieg badania żelaza
Badanie poziomu żelaza jest złożonym procesem, głównie dla pacjenta. Ten powinien zachować post przez co najmniej 8 godzin przed badaniem. Należy również poinformować lekarza o wszelkich trwających chorobach i przyjmowanych lekach, które mogą potencjalnie wpłynąć na wyniki testu. Jeśli pacjent wie, że ma problemy z nadmiernym wchłanianiem żelaza, powinien zawsze poinformować o tym swojego lekarza. Ważne jest, aby poinformować osobę pobierającą próbkę krwi, jeśli jesteś nosicielem wirusa HIV, HCV lub HBV, ponieważ osoba ta podejmie dodatkowe środki bezpieczeństwa, aby zapewnić bezpieczny przebieg procesu.
Do przeprowadzenia testu na obecność żelaza sterylna igła służy do pobrania pojedynczej próbki krwi z żyły łokciowej. Krew jest następnie umieszczana w wyznaczonej probówce. Po wyjęciu igły zaleca się uciskanie miejsca nakłucia przez kilka minut, aby zapobiec krwawieniu.
Czas oczekiwania na otrzymanie wyniku to jeden dzień. Badanie żelaza polega na pobraniu surowicy krwi. Następnie z surowicy krwi wyłącza się próbki do badań. Na ich podstawie określa się ogólny poziom żelaza we krwi. Przy okazji to dobry czas na zrobienie podstawowej morfologii krwi oraz innych niezbędnych mikro i makroelementów w organizmie. Jest to szczególnie istotne, ponieważ zwiększone zapotrzebowanie organizmu na żelazo powinno być niezwłocznie uzupełnione, a jego niedobór i idące z nim zaburzenia gospodarki żelaza może powodować różnorodne zaburzenia funkcji wątroby w tym nadczynności tarczycy przy niskim TSH.
Jaki jest optymalny poziom żelaza w organizmie rola żelaza w życiu człowieka
Odpowiednia wartość żelaza w organizmie jest szczególnie istotna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Standardowy zakres dla normalnych poziomów to 12,5-26 µmol/l (70-150 µg/dl), który może się nieznacznie różnić w zależności od zastosowanej metody oznaczania. W rezultacie laboratoria badawcze na ogół zapewniają akceptowalny normalny zakres wraz z wynikiem.
Poziom stężenia żelaza we krwi zależy od:
- Nagromadzenia w jelitach, szpiku kostnym i śledzionie,
- Asymilacji w przewodzie pokarmowym,
- Rozpadu i syntezy hemoglobiny
- Obniżenia poziomu żelaza w organizmie.
Poziomy stężenia żelaza w organizmie niekoniecznie odpowiadają ilości obecnych jonów. Infekcja lub rak mogą powodować spadek stężenia z powodu odkładania się żelaza w tkankach. Istnieją również indywidualne przypadki, u których przyswajanie żelaza różni się. Kluczowe znaczenie ma badanie pod kątem zaburzeń wchłaniania żelaza. Badanie wchłaniania żelaza wykonuje się poprzez doustne podanie preparatu do oznaczania stężenia Fe.
Przy przestrzeganiu odpowiedniego protokołu pobierania próbek, dopuszczalny zakres stężenia żelaza we krwi powinien mieścić się w przedziale 60-180 μg/mL, co odpowiada 11-33 μmol/L. Warto zauważyć, że niektórzy mogą uważać 70 μg/ml za minimalne zdrowe stężenie dla mężczyzn.
Niedobór żelaza we krwi – wchłanianie żelaza
Kiedy w ciele występuje niedobór żelaza, zwykle oznacza to anemię, która może być wynikiem niedoboru lub przewlekłej choroby. Istnieje kilka czynników, które mogą powodować anemię, ale najbardziej rozpowszechnione to:
- Nieodpowiednie wchłanianie.
- Niewystarczające spożycie żelaza ze złej diety, takiej jak powstrzymywanie się od mięsa, może wymagać suplementacji żelaza.
- Osoby z chorobami wrzodowymi, polipami, rakiem okrężnicy lub przyjmujące aspirynę mogą doświadczać przedłużonego krwawienia, co powoduje utratę żelaza wraz z hemoglobiną w krwinkach czerwonych. Obejmuje to osoby miesiączkujące i regularnych dawców krwi.
- W czasie ciąży występuje większe zapotrzebowanie na żelazo.
- Zwiększona aktywność fizyczna (częste treningi zwiększają zapotrzebowanie organizmu na żelazo na wiele sposobów, na przykład intensywny trening stymuluje produkcję czerwonych krwinek, które są zależne od żelaza. Ponadto pocenie się powoduje wyczerpanie żelaza).
- Nowotwór,
- Niewystarczające spożycie witaminy C,
- Niewydolność nerek,
- Zapalenie stawów powodujące ból i sztywność (reumatoidalne zapalenie stawów).
Problematyka niedoboru żelaza u dzieci
W okresie rozwojowym niemowlęta, dzieci i młodzież doświadczają skoków wzrostu, które zwiększają ich zależność od żelaza. Oto główni winowajcy niedoboru żelaza:
- Noworodki w wieku poniżej sześciu miesięcy mają wystarczające zapasy żelaza nabyte w łonie matki, co sprawia, że dieta matki ma kluczowe znaczenie na tym etapie. Uzupełnianie żelaza jest konieczne tylko pod nadzorem lekarza w przypadku wcześniaków lub noworodków z niską masą urodzeniową, u których występuje zwiększone ryzyko niedoboru żelaza.
- Niedobór żelaza jest powszechny u niemowląt w wieku od 6 miesięcy do jednego roku, ponieważ ich zapasy żelaza wyczerpują się w drugiej połowie pierwszego roku, zwłaszcza jeśli w ich diecie brakuje wystarczającej ilości pokarmów stałych bogatych w żelazo. Należy wprowadzić do diety niemowlęcia zwykłe płatki zbożowe wzbogacone żelazem zmieszane z mlekiem matki lub mieszanką dla niemowląt w wieku około 6 miesięcy, z 2 porcjami dziennie. Opóźnione wprowadzanie pokarmów stałych jest częstą przyczyną niedoboru żelaza w tej grupie wiekowej.
- Chociaż mleko matki zawiera żelazo, przedłużone karmienie piersią dzieci w wieku od 1 do 5 lat może powodować niedobór żelaza, zwłaszcza jeśli mleko matki zastępuje pokarmy stałe w ich diecie. Zaleca się unikanie mleka o niskiej zawartości żelaza, takiego jak mleko krowie, kozie lub sojowe przed ukończeniem 12 miesiąca życia. Dzieci, które spożywają mleko zamiast pokarmów stałych, są podatne na niedobór żelaza.
- Niedobór żelaza stwarza zwiększone ryzyko wśród nastolatków, zwłaszcza dziewcząt. Przyczyniają się do tego szybki wzrost dojrzewania, utrata krwi podczas menstruacji i niedożywienie spowodowane modnymi dietami.
Jakie są objawy niedoboru żelaza?
Objawy niedoboru żelaza obejmują:
- Zmęczenie,
- Trudności w oddychaniu,
- Zawroty głowy,
- Bóle głowy,
- Bladość,
- Paznokcie kruche i podatne na łamanie,
- Problemy z ogniskowaniem,
- Problemy z pamięcią.
Jeśli podejrzewasz niedobór żelaza, wskazane jest, aby zgłosić lekarzowi wszelkie objawy, których doświadczasz. Wartości graniczne niedoboru żelaza zalecane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) zostały wyznaczone dla:.
- Osoby w wieku 5 lat i młodsze – poziom niższy niż 12 mikrogramów na litr.
- Osoby w wieku powyżej pięciu lat oraz osoby dorosłe – poniżej 15 mikrogramów na litr.
- W przypadku małych dzieci z infekcją lub stanem zapalnym zalecany poziom wynosi poniżej 30 mikrogramów na litr.
- W przypadku osób z zapaleniem lub infekcją, a także dzieci w wieku od 5 lat zalecany limit mikrogramów na litr wynosi poniżej 70.
Nadmiar żelaza we krwi
Nadmiar żelaza we krwi często wynika z nadgorliwego wchłaniania tego minerału przez przewód pokarmowy. Jest to szczególnie istotne w przypadku osób z niedokrwistością hemolityczną. Podwyższony poziom tego mikroelementu może być związany z wystąpieniem anemii, w tym:
- Niedokrwistość charakteryzująca się nieprawidłowo dużymi krwinkami czerwonymi, znana jako niedokrwistość megaloblastyczna,
- Anemia spowodowana hemolizą,
- Stan chorobowy znany jako niedokrwistość aplastyczna,
- Niedokrwistość charakteryzująca się obecnością sideroblastów.
Podwyższony poziom żelaza we krwi może wynikać z różnych źródeł. Może wynikać z wielokrotnych transfuzji krwi, zespołów mielodysplastycznych, ostrego zapalenia wątroby lub pewnych chorób genetycznych, takich jak wrodzona hemochromatoza. Dieta bogata w żelazo i domięśniowe zastrzyki żelaza mogą również przyczynić się do wysokiego poziomu żelaza. Dodatkowo zatrucie ołowiem może zaostrzyć ten problem. Jednak gromadzenie się żelaza w tkankach ciała może powodować szereg problemów zdrowotnych. Wymienia się także kilka czynników może przyczynić się do podwyższonego poziomu żelaza we krwi, w tym:
- Odurzające napoje
- Żeńskie hormony,
- Pigułki antykoncepcyjne,
- Leki Metyldopa i Chloramfenikol,
Należy pamiętać, że kompleksowa wartość diagnostyczna metabolizmu żelaza zależy od jego korelacji z innymi istotnymi parametrami.
Korelacja między poziomem żelaza a chorobami
Suplementacja żelaza nie jest lekarstwem na dolegliwości; ma wyłącznie na celu uzupełnienie zmniejszonego poziomu żelaza. Leczenie niedoboru żelaza łagodzi jednak niekorzystne skutki niskiego poziomu żelaza i niedokrwistości. Ponadto proaktywne leczenie pomaga zapobiegać wszelkim powikłaniom, które mogą się pojawić, gdy niedobór żelaza staje się poważniejszy.
Związek między poziomem żelaza a anemią
Chociaż istnieje wiele czynników, które mogą powodować anemię, niedobór żelaza pozostaje główną przyczyną. Kiedy poziom hemoglobiny w krwinkach czerwonych spada poniżej normy, rozwija się anemia. Brak leczenia niedoboru żelaza może prowadzić do szmerów nad sercem, arytmii, a nawet niewydolności serca. Dodatkowo zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia fibromialgii może być związane z niedoborem żelaza.
W 2011 r. Scientific Reports opublikował badanie wskazujące, że codzienne przyjmowanie suplementów żelaza może zmniejszyć prawdopodobieństwo anemii i niskiego poziomu żelaza u kobiet w okresie menstruacji.
Związek między poziomem żelaza a zmęczeniem
Kobiety w wieku rozrodczym często doświadczają niewytłumaczalnego wyczerpania. Baza danych przeglądów systematycznych Cochrane sugeruje, że codzienne suplementy żelaza mogą być kluczem do rozwiązania tego problemu. Ich badania pokazują zmniejszenie zmęczenia wśród kobiet w okresie menstruacji, które przyjmowały suplementy żelaza. Jest to zgodne z wynikami badania z 2012 roku opublikowanego w Canadian Medical Association Journal, w którym zaobserwowano spadek zmęczenia wśród kobiet w wieku od 18 do 53 lat, które zgłosiły wyczerpanie przed przyjęciem suplementów żelaza.
Kobiety, u których poziom ferrytyny wynosił poniżej 50 mcg/l, a poziom hemoglobiny powyżej 12 gramów na decylitr, zostały losowo przydzielone do grupy otrzymującej 80 mg żelaza lub placebo. Wyniki pokazały, że podczas gdy grupa żelazna doświadczyła znacznego zmniejszenia zmęczenia, ale nie zauważono znacznej poprawy ich ogólnej jakości życia.
Korelacja między poziomem żelaza a wynikami w lekkiej atletyce
Sportowcy potrzebują krytycznego składnika odżywczego, żelaza, które pomaga w produkcji mioglobiny – białka, które przenosi tlen do mięśni. Sportowcy uprawiający sporty wytrzymałościowe, tacy jak maratończycy lub kolarze, są najbardziej narażeni na niedobór żelaza. Zauważa się, że jest to szczególnie istotne dla kobiet i wegetarian. Dlatego należy położyć szczególny nacisk na ich dietę, aby zapewnić im odpowiednią ilość żelaza.
Według raportu The Cochrane Database of Systematic Reviews, codzienne suplementy żelaza znacząco poprawiają sprawność fizyczną u kobiet w okresie menstruacji. Ponadto badanie opublikowane w The Journal of Nutrition w 2014 roku wykazało również, że kobiety w wieku rozrodczym wykazały zwiększoną maksymalną i submaksymalną wydolność wysiłkową po podaniu suplementów żelaza.
Korelacja między zespołem niespokojnych nóg a poziomem żelaza
Zespół niespokojnych nóg to zaburzenie charakteryzujące się nieodpartą potrzebą poruszania nogami. Zwykle dzieje się to w nocy i może prowadzić do problemów ze snem. W analizie badań z 2019 roku opublikowanej w European Journal of Internal Medicine odkryto, że przyjmowanie suplementów żelaza spowodowało poprawę w skali międzynarodowego zespołu niespokojnych nóg (IRLSS) w ciągu czterech tygodni.
Związek między poziomem żelaza a procesami poznawczymi
Nasze zdolności poznawcze i koncentracja cierpią z powodu niedoboru żelaza. Badanie Neuropsychiatric Disease and Treatment z 2014 roku wykazało, że możemy odwrócić te skutki, przywracając normalny poziom żelaza.
Według czasopisma medycznego The Lancet z 1996 r., badanie sugeruje, że uczenie się werbalne i pamięć można poprawić dzięki suplementacji żelaza. 8-tygodniowe badanie przeprowadzono z udziałem 81 uczestników, których losowo przydzielono do grupy placebo lub schematu 650 mg żelaza podawanego dwa razy dziennie. Ponadto badania wskazują, że suplementacja żelaza u dzieci z niedokrwistością z niedoboru żelaza może zwiększyć poziom hemoglobiny i zmniejszyć deficyty poznawcze i motoryczne, o czym świadczy przegląd 26 randomizowanych kontrolowanych badań.
Jakie niepożądane reakcje mogą wyniknąć ze spożywania suplementów żelaza?
Suplementy żelaza często powodują zaparcia, które można złagodzić, spożywając pokarmy bogate w błonnik i zwiększając spożycie wody. Jeśli problem będzie się powtarzał, lekarz może zalecić odpowiednie leki. Nudności, wymioty i ból brzucha to również potencjalne działania niepożądane, które należy wziąć pod uwagę.
Chociaż rzadko zdarza się, aby zbyt dużo tego składnika odżywczego pochodziło wyłącznie z diety, niektóre zaburzenia genetyczne mogą powodować nadmierne wchłanianie żelaza z pożywienia, prowadząc do jego nadmiaru. Takim zaburzeniem jest hemochromatoza, przy której nie zaleca się suplementacji żelaza. W rzadkich przypadkach nadmierne spożycie żelaza może powodować poważne objawy, takie jak krwawienie wewnętrzne, drgawki, utrata przytomności, a nawet śmierć.
Zatrucie spowodowane nadmiernym spożyciem lub narażeniem na żelazo
Chociaż żelazo jest niezbędnym minerałem, nadmierne spożycie może powodować problemy trawienne i zaparcia. Długotrwałe nadmierne spożycie może prowadzić do poważniejszych problemów zdrowotnych, takich jak zatrucie żelazem, które objawia się zapaleniem żołądka i wrzodami. Nieleczona może prowadzić do poważnych schorzeń, takich jak marskość wątroby, rak wątroby lub choroby serca. W rzadkich przypadkach przedawkowanie żelaza (60 mg/kg masy ciała) może spowodować niewydolność narządową, śpiączkę, a nawet śmierć.
Drodzy Czytelnicy – w której grupie jesteście? Macie niedobory, czy nadmiary żelaza w diecie?
Jesteście ciekawi jaką rolę pełni żelazo w organizmie człowieka? Zachęcamy Was do zapoznania się z Naszym artykułem!
~TwojeZdrowie24
*Powyższy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie zastępuje on porady medycznej. Autornie bierze odpowiedzialności za wykorzystanie informacji zawartych w serwisie do praktyki medycznej i leczniczej. Jeżeli po przeczytaniu artykułu Czytelnik ma wątpliwości co do swojego stanu zdrowia powinien niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, a nie rozpoczynać leczenia na własną rękę w oparciu o treści zawartych na portalu TwojeZdrowie24.
