Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest chorobą wywołaną przez wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, który jest przenoszony przez ugryzienie zakażonego kleszcza. Diagnostyka KZM opiera się na badaniach laboratoryjnych, badaniach neurologicznych oraz ocenie objawów klinicznych.
W diagnostyce laboratoryjnej stosuje się badania serologiczne, czyli oznaczanie poziomu przeciwciał anty-KZM we krwi. Wykrycie obecności przeciwciał potwierdza zakażenie, ale nie jest wskazane w przypadku niedawnej infekcji, ponieważ przeciwciała potrzebują czasu na wytworzenie się we krwi.
Badania neurologiczne mają na celu wykrycie zmian neurologicznych, takich jak zaburzenia równowagi, drgawki, bóle głowy czy zaburzenia widzenia. Badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI), pozwalają na wizualizację ewentualnych zmian w obrębie mózgu i mózgowia.
Ocena objawów klinicznych obejmuje badanie pacjenta pod kątem występowania objawów charakterystycznych dla KZM, takich jak gorączka, bóle głowy, nudności, wymioty, zaburzenia świadomości, sztywność karku, zaburzenia ruchowe i czuciowe, a także badanie pacjenta pod kątem wcześniejszych kontaktów z kleszczami.
W przypadku podejrzenia KZM ważne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia, dlatego istotne jest szybkie rozpoznanie choroby.
Charakterystyka kleszczowego zapalenia mózgu
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to choroba wywołana przez wirusa przenoszonego przez kleszcze. Wirus ten atakuje układ nerwowy, powodując zapalenie mózgu i opon mózgowych.
Choroba ta występuje przede wszystkim w krajach o umiarkowanym i chłodnym klimacie, takich jak Europa Środkowa i Wschodnia, Azja i w północne regiony Stanów Zjednoczonych. Czynnikiem ryzyka jest przebywanie w terenach zalesionych i zarośniętych, szczególnie w okresie wiosenno-letnim, kiedy aktywność kleszczy jest największa.
Objawy KZM zwykle pojawiają się po około 7-14 dniach od ukąszenia kleszcza. Początkowo objawy są niespecyficzne, w tym gorączka, bóle głowy, osłabienie, bóle mięśni i stawów. W miarę postępu choroby objawy stają się bardziej specyficzne, w tym drgawki, zaburzenia widzenia i mowy, a także zaburzenia czucia i koordynacji ruchowej.
Diagnostyka KZM polega na badaniu krwi oraz płynu mózgowo-rdzeniowego, który jest pobierany poprzez nakłucie opon mózgowych. W badaniach tych wyszukuje się obecność przeciwciał przeciwko wirusowi KZM lub bezpośrednio wirusa.
Leczenie KZM polega na podawaniu leków przeciwwirusowych oraz leków przeciwzapalnych w celu zmniejszenia stanu zapalnego. W cięższych przypadkach pacjent może wymagać hospitalizacji i intensywnego leczenia, podawania leków w drodze dożylnych oraz podtrzymywania czynności życiowych .
Jak dochodzi do kleszczowego zapalenia mózgu?
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest wywołane przez wirusy należące do rodziny Flaviviridae, przenoszoną przez kleszcze, zwłaszcza te z rodzaju Ixodes. Wirus ten zazwyczaj znajduje się w ślinie kleszcza. Podczas ukłucia kleszcza może przeniknąć do organizmu człowieka lub zwierzęcia, powodując zakażenie.
Kleszcze najczęściej zarażają się wirusem KZM od dzikich drobnosłowików, które stanowią naturalny rezerwuar wirusa. Zarażone kleszcze z kolei mogą przenosić wirus na inne zwierzęta, w tym na człowieka.
Czynnikami ryzyka zachorowania są m.in.: przebywanie w lasach, na polach czy łąkach, czyli tam gdzie występują kleszcze zarażone wirusem KZM. Choroba jest szczególnie częsta w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, w tym w Polsce. Ryzyko zachorowania zwiększa się w okresie od maja do października, kiedy to aktywność kleszczy jest największa.
Innymi czynnikami ryzyka KZM są brak odpowiedniego ubrania lub stosowanie niewystarczających metod ochrony przed kleszczami. Najczęściej stosowane są preparaty odstraszające, lub niewłaściwe usuwanie kleszcza z ciała po ukłuciu.
Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusy należące do rodziny Flaviviridae, przenoszoną przez kleszcze. Objawy KZM pojawiają się zwykle po około 7-14 dniach od momentu ukąszenia przez zakażonego kleszcza. Czasem mogą wystąpić już po 4 dniach lub dopiero po kilku tygodniach.
Początkowe objawy kleszczowego zapalenia mózgu są często niespecyficzne i łatwo je pomylić z innymi chorobami wirusowymi, takimi jak grypa. Należą do nich:
- gorączka
- bóle głowy
- bóle mięśni i stawów
- nudności i wymioty
- utrata apetytu.
Na kolejnych etapach choroby mogą pojawić się inne objawy, takie jak:
- sztywność karku i ból głowy
- drgawki
- zaburzenia koordynacji ruchowej
- drętwienie kończyn
- problemy z mówieniem i widzeniem
- niepokój i dezorientacja.
W niektórych przypadkach choroba może prowadzić do zapalenia mózgu i uszkodzenia mózgu, co może spowodować trwałe upośledzenie funkcji mózgu lub śmierć. W związku z tym bardzo ważne jest szybkie rozpoznanie i leczenie kleszczowego zapalenia mózgu.
Kleszczowe zapalenie mózgu – leczenie
Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu polega przede wszystkim na podtrzymaniu funkcji życiowych pacjenta oraz łagodzeniu objawów. Z uwagi na brak skutecznej szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, leczenie jest wyłącznie objawowe.
Przy początkowej fazie choroby, gdy objawy są łagodne, stosuje się przede wszystkim leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. W przypadku zaawansowanego kleszczowego zapalenia mózgu, konieczne jest stosowanie leków przeciwwirusowych lub immunoglobulin.
W razie wystąpienia powikłań, takich jak drgawki czy niedowłady, konieczne może być leczenie neurologiczne lub fizjoterapia.
Bardzo ważne jest również odpowiednie nawodnienie organizmu, ponieważ w czasie choroby dochodzi do utraty płynów i elektrolitów. Pacjent powinien pić odpowiednią ilość wody i elektrolitów.
W przypadku podejrzenia kleszczowego zapalenia mózgu, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza, który podejmie odpowiednie kroki diagnostyczne i ustali dalsze postępowanie terapeutyczne.
Kleszczowe zapalenie mózgu – profilaktyka preekspozycyjna
Najważniejszą formą profilaktyki kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) jest unikanie ugryzień kleszczy. Można to osiągnąć poprzez noszenie odpowiedniego ubrania (długie spodnie i rękawy) podczas pobytu w lesie, parku lub na łące, gdzie mogą występować kleszcze. Należy też unikać siedzenia na trawie, gdzie kleszcze są najczęściej spotykane.
Warto również stosować środki odstraszające kleszcze, takie jak repelenty (preparaty stosowane na skórę, odzież lub spryskiwane w pomieszczeniach). Skuteczne substancje odstraszające to DEET (N,N-dietylo-m-toluamid), IR3535 (ethyl butylacetylaminopropionate), Icaridin (picaridin), olejek z drzewa herbacianego oraz permethryn, który jest stosowany na ubrania.
Dla osób mieszkających w obszarach endemicznych, szczepienie przeciwko KZM może być stosowane jako profilaktyka pre-ekspozycyjna. W Polsce szczepienie przeciwko KZM, zaleca się szczególnie osobom pracującym lub przebywającym w terenach zalesionych lub z dużą ilością roślinności, gdzie występują kleszcze. Szczepienie zawiera dwie lub trzy dawki i zwykle jest zalecane przed sezonem kleszczowym.
Ważne jest również dokładne usuwanie kleszczy, które przyczepiły się do skóry, w celu uniknięcia zakażenia chorobami przenoszonymi przez kleszcze, w tym KZM. Kleszcze powinno usuwać się jak najszybciej po zauważeniu, najlepiej za pomocą pęsety, chwytając kleszcza blisko skóry i wyrywając go powoli i równomiernie, w kierunku prostopadłym do skóry. Po usunięciu należy umyć miejsce ugryzienia mydłem i wodą, a następnie zdezynfekować.
Kleszczowe zapalenie mózgu – profilaktyka postekspozycyjna
Po zakażeniu kleszczowym zapaleniem mózgu możliwe jest zastosowanie profilaktyki postekspozycyjnej w postaci podania globuliny przeciwkleszczowej (IGKC).
IGKC zawiera przeciwciała przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu, które neutralizują wirusa, uniemożliwiając mu rozprzestrzenianie się w organizmie. Podanie IGKC jest skuteczne tylko w przypadku, gdy zostanie wprowadzone w ciągu 72 godzin od ugryzienia zakażonego kleszcza.
W przypadku podejrzenia zakażenia kleszczowym zapaleniem mózgu, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem.
Gdzie występuje najwięcej kleszczy?
Kleszcze występują na całym świecie, ale najwięcej spotyka się ich w lasach, parkach, ogrodach i terenach trawiastych. W Polsce najwięcej kleszczy występuje na terenach leśnych, szczególnie w lasach mieszanych i iglastych. Wysokie zagęszczenie kleszczy można również spotkać w rejonach podmokłych oraz na terenach zarośniętych krzewami i wysoką trawą.
